Jak uchronić seniora przed oszustwami w internecie
Jak uchronić seniora przed oszustwami w internecie? To pytanie zadaje sobie coraz więcej osób, zwłaszcza że oszuści przenoszą swoje działania do sieci. W dobie powszechnego dostępu do internetu i mediów społecznościowych – od Facebooka po TikToka – bezpieczeństwo seniorów staje się priorytetem. Niestety, oszustwo na Facebooku, próby wyłudzeń na platformach ogłoszeniowych jak oszustwo na OLX, czy manipulacje w nowych aplikacjach (warto wspomnieć o kwestii bezpieczeństwa seniorów na TikToku i bezpieczeństwa seniorów na Instagramie) pokazują, że osoby starsze są narażone na coraz to nowsze metody internetowych oszustw. W tym kompletnym poradniku przedstawiamy, jak rozpoznać zagrożenia i skutecznie chronić seniorów przed cyberprzestępcami.
Dlaczego oszuści atakują osoby starsze?
Seniorzy często stają się celem oszustów ze względu na kombinację czynników społecznych i technologicznych. Wychowywali się w czasach bez komputerów i smartfonów, przez co nie zawsze znają współczesne zagrożenia online. Cechuje ich również wysoki poziom zaufania i uprzejmości – co na co dzień jest zaletą, ale bywa wykorzystywane przez przestępców. Osoby starsze rzadziej podejrzewają złą wolę innych i mogą nie rozpoznać prób manipulacji czy socjotechniki. Dodatkowo wielu seniorów nie przeszło formalnej edukacji cyfrowej – prawie 1/3 Polaków w wieku 60–74 nigdy nie korzystała z internetu, co oznacza brak doświadczenia w rozpoznawaniu zagrożeń. Niestety nie chroni ich to przed skutkami oszustw online – oszuści mogą kontaktować się telefonicznie lub przez SMS, podszywając się pod znane instytucje.
W efekcie seniorzy stają się łatwym celem dla cyberprzestępców. Atakujący doskonale znają metody manipulacji emocjami ofiary – wzbudzają zaufanie, wywierają presję czasu lub grają na uczuciach (np. litości czy sympatii). Co gorsza, starsze osoby często mają oszczędności życia na koncie, co czyni ich łakomym kąskiem dla oszustów. Statystyki są niepokojące: w 2022 roku tylko metodami „na wnuczka” i „na urzędnika” przestępcy wyłudzili od polskich seniorów ponad 141 mln zł a ofiarą padło aż 3,5 tys. osób powyżej 65 roku życia. Liczba przestępstw internetowych rośnie z roku na rok (między 2022 a 2023 wzrosła dwukrotnie, z 35 do 75 tysięcy przypadków), co pokazuje, że edukacja w tym zakresie jest pilnie potrzebna.
(W tym miejscu można zamieścić grafikę lub infografikę obrazującą skalę problemu – np. statystyki oszustw wśród seniorów lub schemat działania typowego oszustwa).
Najczęstsze oszustwa w internecie wymierzone w seniorów
Cyberprzestępcy stosują wiele schematów, aby zyskać pieniądze lub dane ofiary. Poniżej opisujemy najpopularniejsze rodzaje oszustw, z jakimi mogą zetknąć się osoby starsze w sieci:
Phishing (fałszywe e-maile i SMS-y):
Oszustwa phishingowe polegają na wysyłaniu wiadomości wyglądających na pochodzące od zaufanych instytucji (banku, urzędu, operatora pocztowego). Wiadomość często zawiera link prowadzący do fałszywej strony lub załącznik z malware. Senior może otrzymać np. e-mail informujący o niedopłacie rachunku lub SMS o rzekomej niedostarczonej paczce. Kliknięcie w link i podanie danych (np. hasła czy numeru karty) skutkuje przejęciem tych informacji przez oszusta.
Przykład: wiadomość „Twoja paczka czeka, dopłać 1 zł”, która kieruje na stronę udającą formularz płatności.
Oszustwo na Facebooku:
W mediach społecznościowych seniorzy mogą spotkać się z próbami wyłudzenia przez fałszywe profile. Popularna metoda to podszywanie się pod kogoś znajomego – oszust przejmuje lub kopiuje konto bliskiej osoby (np. wnuczka) i wysyła przez Messenger pilną prośbę o pożyczkę pieniędzy. Innym zagrożeniem są podejrzane linki rozsyłane w wiadomościach („zobacz to pilnie”) prowadzące do stron wyłudzających dane logowania do Facebooka. Zdarzają się również fałszywe konkursy i loterie „wyślij SMS, aby odebrać nagrodę”. Seniorzy, ufając, że rozmawiają z prawdziwym znajomym lub wierząc w obiecaną wygraną, mogą niestety paść ofiarą takich przekrętów.
Bezpieczeństwo seniorów na TikToku i Instagramie:
Choć młodsze platformy jak TikTok czy Instagram kojarzą się głównie z rozrywką dla młodych, coraz więcej osób starszych też tam zagląda. Oszuści to wykorzystują – mogą pojawiać się fałszywe oferty inwestycyjne, reklamy cudownych kuracji zdrowotnych lub próby nawiązania kontaktu przez nieznajomych. Seniorzy powinni uważać na wiadomości prywatne od obcych osób oraz podejrzane linki w postach lub profilach. Ważne jest także ostrożne udostępnianie informacji o sobie – profil publiczny z danymi o wieku, stanie zdrowia czy sytuacji finansowej może zostać wykorzystany przez naciągaczy.
Oszustwo na OLX (portale ogłoszeniowe):
Na serwisach typu OLX oszustwa najczęściej dotyczą sprzedaży i kupna przedmiotów. Typowy scenariusz: senior wystawia ogłoszenie sprzedaży, po czym zgłasza się „kupujący” proszący o wysyłkę poprzez rzekomą usługę OLX. Przestępca wysyła link do fałszywej strony udającej formularz przesyłki lub płatności – strona żąda danych karty płatniczej lub logowania do banku. Po ich podaniu konto ofiary zostaje okradzione. Inną metodą jest oferowanie przedmiotu na sprzedaż po okazyjnej cenie i żądanie przedpłaty – po otrzymaniu pieniędzy sprzedający znika.
Przykład: link podszywający się pod stronę InPost/OLX, gdzie ofiara wpisuje dane karty, myśląc że otrzyma zapłatę, a w rzeczywistości przekazuje te dane oszustowi.
Romantyczne oszustwa:
To oszustwa wykorzystujące samotność i ufność osób starszych. Oszust nawiązuje kontakt w internecie (np. przez Facebooka, komunikator lub portal randkowy), podając się za atrakcyjną osobę szukającą znajomości. Często występuje tu scenariusz „na zagranicznego żołnierza” – rzekomy wojskowy na misji, albo „na lekarza”, „na wdowca biznesmena” itp. Przez tygodnie lub miesiące przestępca buduje wirtualną relację, zdobywając zaufanie seniora. Gdy więź emocjonalna jest silna, pojawia się prośba o pomoc finansową – np. opłacenie przylotu do Polski, leczenia, wyjścia z kłopotów. Oszukana osoba przekazuje pieniądze, po czym „ukochany” znika. Tego typu afery potrafią pozbawić ofiary oszczędności życia i są niestety coraz częstsze.
Fałszywe telefony i wsparcie techniczne:
Choć to nie do końca „internetowe” oszustwo, warto wspomnieć, że seniorzy są nagminnie nękani telefonami od oszustów podszywających się pod banki, ZUS, policję czy techników komputerowych. Przykładowo dzwoni „pracownik banku” i mówi, że konto seniora jest zagrożone, prosząc o podanie hasła lub zainstalowanie aplikacji zdalnej pomocy. Innym razem ktoś podaje się za serwisanta Microsoftu i straszy wirusem na komputerze, by nakłonić do udostępnienia dostępu. Choć kontakt jest telefoniczny, oszuści często prowadzą ofiarę do działań w internecie (logowanie do banku, instalacja programu) – co także kwalifikuje się jako oszustwo internetowe.
Zasadą jest, że prawdziwe instytucje nigdy nie proszą o hasła przez telefon ani nie każą instalować niesprawdzonych aplikacji.
Jak chronić seniora przed oszustwami – sprawdzone zasady bezpieczeństwa
Świadomość zagrożeń to jedno, ale kluczowe jest wdrożenie konkretnych środków ostrożności. Poniżej przedstawiamy praktyczne porady, jak chronić seniora przed oszustami w internecie. Te wskazówki warto omówić z bliską osobą starszą i zastosować na co dzień:
Zasada ograniczonego zaufania:
Senior powinien podchodzić do wszelkich wiadomości i ofert z ostrożnością. Nigdy nie należy automatycznie wierzyć e-mailom, telefonom czy wiadomościom od obcych osób w sieci. Jeśli coś wzbudza najmniejsze podejrzenia – należy założyć, że to może być oszustwo. Lepiej założyć z góry ograniczone zaufanie niż dać się zaskoczyć. Urząd Ochrony Danych Osobowych przypomina, że tylko weryfikacja informacji i kontaktów online pozwoli ograniczyć ryzyko kradzieży danych.
Nie podawaj wrażliwych danych i nie wysyłaj pieniędzy nieznajomym:
To podstawowa zasada – nigdy nie przekazuj przez internet (ani telefon) numerów PIN, haseł, skanów dokumentów czy danych karty płatniczej osobom, których tożsamości nie jesteś pewien. Bank, policja ani urzędy nigdy nie proszą o takie dane drogą mailową czy SMS! Jeśli ktoś błaga o szybki przelew (nawet podając się za krewnego w potrzebie), skontaktuj się osobiście z tą osobą lub innym członkiem rodziny, aby potwierdzić historię. Policja podkreśla, by zawsze sprawdzać tożsamość rozmówcy proszącego o pieniądze i pamiętać, że nie każdy jest tym, za kogo się podaje.
Uważaj na presję czasu i emocje:
Oszuści często próbują wywołać poczucie pilności – np. „musisz działać natychmiast, bo stracisz oszczędności” albo grają na emocjach („jeśli mi nie pomożesz, stanie się tragedia”). Takie sygnały powinny zapalić czerwoną lampkę. Nie działaj pochopnie. Zawsze daj sobie czas na namysł lub konsultację z kimś zaufanym. Nikt wiarygodny nie będzie miał problemu z poczekaniem, a pośpiech jest narzędziem oszustów, by uniemożliwić ofierze logiczne myślenie.
Nie klikaj podejrzanych linków i załączników:
Absolutnie nie otwieraj linków z wiadomości e-mail/SMS od nieznanych nadawców lub o podejrzanej treści. Dotyczy to również komunikatorów (Messenger, WhatsApp). Nawet jeśli wiadomość wygląda na od znajomego, ale jest nietypowa – lepiej zapytać innym kanałem, czy faktycznie ją wysłał. Zamiast klikać link z e-maila od banku czy firmy, bezpieczniej wejść na stronę ręcznie wpisując adres w przeglądarce. Załączniki z nieznanych źródeł mogą zawierać wirusy – nie otwieraj ich, chyba że upewnisz się, że to bezpieczne.
Silne hasła i zabezpieczenia kont:
Upewnij się, że senior używa bezpiecznych haseł – najlepiej unikalnych dla każdego konta. Unikamy oczywistych haseł typu „1234” czy daty urodzenia. Dobrym nawykiem jest włączenie dwuskładnikowego uwierzytelnienia (2FA) tam, gdzie to możliwe – np. w bankowości internetowej czy na Facebooku. Dzięki temu nawet jeśli ktoś pozna hasło, nie zaloguje się bez dodatkowego kodu. Jeśli senior ma trudność z zapamiętaniem wielu haseł, można rozważyć pomoc w skonfigurowaniu menedżera haseł lub zapisanie haseł w bezpiecznym miejscu offline.
Aktualne oprogramowanie i ochrona antywirusowa:
Aby uchronic komputer seniora przed wirusami, zadbaj, aby komputer lub smartfon seniora był na bieżąco aktualizowany. Aktualizacje systemu i programów często zawierają łatki zabezpieczające przed nowymi zagrożeniami. Zainstaluj także oprogramowanie antywirusowe i włączaj automatyczne skanowanie pod kątem malware. Wiele antywirusów ma funkcje ochrony przeglądarki (ostrzeżenie przed phishingiem) – to dodatkowa tarcza. Upewnij się, że senior wie, aby nie instalować samodzielnie nieznanych aplikacji i że lepiej zapytać kogoś zaufanego przed zainstalowaniem nowego programu.
Prywatność w social media:
Pomóż seniorowi skonfigurować ustawienia prywatności na Facebooku czy Instagramie. Jego profil nie powinien zawierać publicznie widocznych informacji takich jak adres, numer telefonu czy szczegóły finansowe. Dobrą praktyką jest ograniczenie grona znajomych – akceptowanie tylko osób, które faktycznie zna. Wytłumacz, że nie warto dzielić się zbyt osobistymi informacjami lub zdjęciami publicznie, bo mogą zostać wykorzystane przez oszustów (np. zdjęcie dowodu, legitymacji czy dokumentów absolutnie nie powinno trafić do sieci).
Stały kontakt i edukacja:
Najlepszą ochroną jest świadomość, dlatego rozmawiaj regularnie z seniorem o zagrożeniach. Można wspólnie przeglądać aktualne ostrzeżenia (np. komunikaty policji o nowych oszustwach) lub uczestniczyć w warsztatach dla seniorów. Istnieją kampanie informacyjne, jak np. „Halo! Tu cyberbezpieczny Senior”, które dostarczają poradniki i materiały edukacyjne skierowane do osób starszych. Warto podarować bliskiemu taki poradnik lub razem przejrzeć strony internetowe poświęcone bezpieczeństwu seniorów. Im więcej realnych przykładów pozna senior, tym łatwiej rozpozna podobną sytuację, gdy sam się z nią zetknie.
Wsparcie zaufanej osoby:
Umówcie się w rodzinie na zasadę, że przed podjęciem decyzji finansowej lub kliknięciem podejrzanego linku senior zadzwoni do kogoś z bliskich. Często krótka rozmowa może uchronić przed poważnymi stratami – choćby po to, by potwierdzić „wnuczkowi” historię prośby o przelew. Wsparcie społeczne działa też psychologicznie: starsza osoba, wiedząc że nie jest sama z problemem, będzie czuła się pewniej i ostrożniej podejdzie do podejrzanej sytuacji. Niech senior wie, że zawsze może zapytać – nie będzie to oznaką braku zaradności, tylko rozsądku.
Co zrobić, gdy dojdzie do oszustwa?
Mimo najlepszych starań może się zdarzyć, że senior padnie ofiarą oszustwa w internecie. Kluczowe jest wtedy szybkie działanie i minimalizowanie strat.
Co zrobić, gdy senior został oszukany w sieci?
Przede wszystkim nie wpadać w panikę ani wstyd. Należy natychmiast powiadomić bank (jeśli doszło do podania danych bankowych lub wykonania przelewu) – być może da się wstrzymać transakcje i zablokować konto, zanim oszust wypłaci pieniądze. Kolejny krok to zawiadomienie policji – warto przygotować wszystkie informacje o zdarzeniu: korespondencję z oszustem, e-maile, zrzuty ekranu, historię transakcji. Im szybciej służby dowiedzą się o przestępstwie, tym większa szansa na ujęcie sprawcy lub odzyskanie środków.
Jeśli wyciekły hasła lub dane logowania, niezwłocznie zmień hasła na zaatakowanych kontach (a najlepiej na wszystkich, jeśli były powtarzane) i włącz dodatkowe zabezpieczenia. W przypadku kradzieży danych osobowych (np. skanu dowodu) należy monitorować swoje rachunki i rozważyć powiadomienie banków czy BIK, aby uważali na ewentualne próby wyłudzeń kredytów na skradzione dane.
Ważny jest też aspekt emocjonalny. Oszukany senior może czuć się zawstydzony lub załamany. Wsparcie rodziny jest nieocenione – warto zapewnić, że każdy może stać się ofiarą oszustwa i że sprawcą jest wyłącznie przestępca, nie ofiara. Rozmowa i ewentualnie pomoc psychologiczna pomogą seniorowi odzyskać poczucie bezpieczeństwa. Na koniec, dobrze jest przeanalizować razem, jak doszło do oszustwa, by wyciągnąć wnioski na przyszłość i ostrzec innych.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Jak rozpoznać oszustwo w internecie?
Typowe sygnały to nieznany nadawca, zbyt piękna, by była prawdziwa oferta (np. ogromna wygrana bez powodu) lub prośba o pilne działanie i podanie danych. Jeśli wiadomość wywołuje presję czasu, straszy konsekwencjami lub prosi o pieniądze/dane osobowe – najprawdopodobniej jest to oszustwo. Warto szukać błędów językowych i sprawdzić, czy adres e-mail nadawcy jest autentyczny.
Co zrobić, gdy senior padł ofiarą oszustwa online?
Należy natychmiast zareagować: zgłosić sprawę do banku (blokada konta, karty lub płatności) oraz powiadomić policję o przestępstwie. Warto zabezpieczyć dowody (wiadomości, maile, wykonane przelewy). Trzeba też zmienić hasła do wszystkich kont, które mogły zostać przejęte. Najważniejsze to nie obwiniać się – wsparcie bliskich i szybkie zgłoszenie sprawy zwiększają szanse na ograniczenie strat i złapanie sprawcy.
Czy media społecznościowe są bezpieczne dla seniorów?
Tak, pod warunkiem przestrzegania zasad ostrożności. Seniorzy powinni mieć prywatne profile i dodawać do znajomych wyłącznie zaufane osoby. Na Facebooku czy Instagramie należy uważać na wiadomości od obcych i nigdy nie podawać danych logowania poza oficjalną stroną czy aplikacją. Bezpieczeństwo seniorów na Instagramie i TikToku zależy od tego, czy unikają oni klikania w podejrzane linki i zgłaszają nieznajome osoby próbujące nawiązać kontakt. Social media dają wiele radości, ale trzeba być świadomym, że oszuści też z nich korzystają.
Jak nauczyć seniora bezpiecznego korzystania z internetu?
Najlepiej przez praktykę i cierpliwość. Warto regularnie rozmawiać o zagrożeniach i pokazywać realne przykłady oszustw (np. wiadomości phishingowe) w kontrolowanych warunkach. Można wspólnie przejść kurs czy poradnik (online lub w formie papierowej) przeznaczony dla seniorów – wiele takich materiałów oferują organizacje pozarządowe i policja. Dobrą metodą jest też ustalenie prostych zasad (np. „niczego nie instaluję bez pytania wnuka” albo „przy każdej prośbie o przelew najpierw dzwonię do córki”). Stopniowo senior nabierze pewności siebie w poruszaniu się po internecie, a jego czujność wzrośnie.
Jakie narzędzia pomogą chronić seniora w sieci?
Przede wszystkim aktualny program antywirusowy z funkcją ochrony przed phishingiem to podstawa na komputerze i smartfonie. Warto też zainstalować bloker reklam i wyskakujących okienek w przeglądarce, by ograniczyć ryzyko natknięcia się na złośliwe reklamy. Istnieją proste aplikacje dla seniorów ostrzegające przed spamowymi połączeniami telefonicznymi (tzw. call blocker z bazą numerów oszustów). Jeśli senior korzysta z Facebooka czy innych platform, ustawmy mu najwyższe możliwe poziomy prywatności. Dobrą praktyką jest także założenie konta e-mail z dobrym filtrem anty-spamowym (większość dużych dostawców, jak Gmail, automatycznie odfiltrowuje podejrzane wiadomości). Pamiętajmy jednak, że najlepszym narzędziem jest zdrowy rozsądek i wiedza – technologia może wspierać bezpieczeństwo, ale nigdy nie zastąpi czujności użytkownika.
Menu
A website created in the WebWave website builder