Zenior » Jak unikać zagrożeń w internecie

Internet stał się nieodłączną częścią codzienności. W Polsce z roku na rok przybywa internautów w starszym wieku a coraz więcej osób po 60. roku życia regularnie przegląda strony WWW, korzysta z mediów społecznościowych i załatwia codzienne sprawy online. Internet oferuje seniorom wiele możliwości komunikacji, dostępu do informacji i rozrywki. Niestety, wraz z korzyściami pojawiły się również różnorodne zagrożenia w internecie, wymierzone szczególnie w osoby starsze. Cyberprzestępcy często wykorzystują mniejsze doświadczenie i większe zaufanie seniorów, próbując wyłudzić ich dane lub pieniądze. Aby temu przeciwdziałać, warto poznać typowe niebezpieczeństwa oraz sposoby, jak się przed nimi chronić, by bezpieczne korzystanie z internetu stało się codzienną praktyką każdego seniora.

Dlaczego seniorzy są narażeni na zagrożenia w sieci?

Osoby starsze z różnych powodów mogą być bardziej podatne na ataki online niż młodsi użytkownicy. Przede wszystkim dzisiejsi seniorzy nie dorastali w dobie cyfrowej, dlatego nie mają wykształconych intuicyjnych nawyków ostrożności w internecie. Wielu z nich nie posiada aktualnej wiedzy o najnowszych formach oszustw oraz doświadczenia w rozpoznawaniu podejrzanych sytuacji. To sprawia, że często nie dostrzegają subtelnych sygnałów ostrzegawczych, które dla młodszych internautów są oczywiste, jak drobnych literówek w adresie e-mail nadawcy czy nietypowych odnośników w wiadomości.

Ponadto przestępcy postrzegają seniorów jako atrakcyjne cele ataków socjotechnicznych. Starsze pokolenie bywa bardziej ufne wobec otrzymywanych komunikatów. Niestety, wiele osób zakłada prawdomówność rozmówcy lub autentyczność wiadomości. Oszuści bez skrupułów to wykorzystują, często wywierając presję czasu lub grając na emocjach (strachu, empatii). Przykładowo mogą zadzwonić, podszywając się pod krewnego w potrzebie finansowej, lub wysłać e-mail udający korespondencję z banku z pilnym wezwaniem do działania. Tego typu manipulacje wzbudzające panikę skutecznie nakłaniają nieświadomą ofiarę do pochopnych decyzji. Niestety, tego typu schematy oszustw wciąż zbierają żniwo - media regularnie donoszą o seniorach tracących oszczędności wskutek działania przestępców podszywających się pod członków rodziny lub przedstawicieli banku.

Warto też zauważyć, że dla części seniorów obsługa nowych technologii stanowi wyzwanie. Brak obycia z komputerem czy smartfonem utrudnia ocenę, czy dana strona internetowa jest wiarygodna, albo odróżnienie prawdziwego komunikatu od fałszywego. Jeśli dołożymy do tego fakt, że osoby starsze nierzadko dysponują pokaźnymi oszczędnościami, stają się łakomym kąskiem dla internetowych oszustów. Wszystkie te czynniki zwiększają ryzyko, że nieświadomy senior padnie ofiarą cyberataków.

Najczęstsze zagrożenia w internecie dla seniorów

W cyberprzestrzeni czyha wiele form zagrożeń, na które szczególnie muszą uważać mniej doświadczeni użytkownicy. Zrozumienie, na czym one polegają, to pierwszy krok do skutecznej obrony przed nimi.

Phishing (wyłudzanie informacji)

Phishing to metoda oszustwa, w której przestępcy podszywają się pod zaufane instytucje (np. banki, urzędy, popularne serwisy) w wiadomościach e-mail lub SMS. Celem ataku phishingowego jest nakłonienie ofiary do kliknięcia w fałszywy link i podania poufnych danych na podstawionej stronie internetowej. W efekcie senior może nieświadomie przekazać cyberprzestępcom swoje hasła, numery kont bankowych czy inne wrażliwe informacje, co pozwoli im przejąć dostęp do konta lub ukraść pieniądze.

Złośliwe oprogramowanie (malware)

Złośliwe oprogramowanie to szkodliwe programy (wirusy, trojany, spyware itp.), które mogą infekować komputer lub telefon seniora. Najczęściej malware przedostaje się do urządzenia poprzez otwarcie zainfekowanego załącznika albo kliknięcie w podejrzany link. Po instalacji potrafi kraść dane osobowe, niszczyć pliki, a nawet śledzić aktywność użytkownika. Osoby, które nie są odpowiednio zabezpieczone przed złośliwymi oprogramowaniami i nie mają zainstalowanego aktualnego antywirusa lub beztrosko uruchamiają nieznane pliki, są szczególnie narażone na tego typu ataki. Niektóre odmiany malware (np. ransomware) mogą nawet zablokować dostęp do danych i żądać okupu za ich odzyskanie.

Oszustwa finansowe

Oszustwa finansowe obejmują różne podstępne metody wyłudzania pieniędzy. Wielu internetowych naciągaczy obiecuje szybki i pewny zysk z fałszywych inwestycji lub zachęca do udziału w piramidach finansowych. Inni stosują klasyczną metodę „na wnuczka” gdzie przestępca dzwoni do seniora, podając się za krewnego w potrzebie i prosi o pilną pomoc finansową. Takie oszustwa internetowe bazują na zaufaniu i chęci pomocy, wykorzystując dobroduszność osób starszych. W rezultacie ofiara może stracić znaczną sumę, wierząc, że pomaga bliskiej osobie lub inwestuje w obiecującą okazję.

Fałszywe sklepy internetowe

Fałszywe sklepy internetowe to witryny udające legalne sklepy online, które kuszą ofiary atrakcyjnymi ofertami cenowymi. Senior, zwabiony wizją znacznej oszczędności, składa zamówienie i płaci, jednak zamówionych produktów nigdy nie otrzymuje. Co gorsza, dane karty płatniczej lub konta bankowego użyte przy takiej transakcji trafiają w ręce oszustów, którzy mogą je potem wykorzystać do kradzieży środków. Brak doświadczenia w zakupach online sprawia, że osoby starsze mogą mieć trudność z odróżnieniem takiej fałszywej strony od prawdziwego sklepu internetowego.

Fałszywe konkursy i loterie

Fałszywe konkursy oraz loterie to oszustwa, w których ofiara otrzymuje informację o rzekomej wygranej nagrodzie. Aby ją odebrać, senior proszony jest o podanie szeregu danych osobowych lub dokonanie niewielkiej „opłaty weryfikacyjnej”. Oczywiście żadna nagroda nie istnieje a celem oszustów jest wyłącznie wyłudzenie pieniędzy lub informacji. Osoba starsza, przekonana, że wygrała wartościowy upominek, może nie dostrzec znaków ostrzegawczych i bez wahania przekazać swoje dane, które następnie zostaną wykorzystane w nieuczciwy sposób.

Ataki socjotechniczne i podszywanie się

Ataki socjotechniczne to wszelkie działania manipulacyjne, w których oszust stara się zdobyć zaufanie ofiary, podszywając się pod kogoś innego. Oprócz wiadomości elektronicznych (phishing) i fałszywych stron, cyberprzestępcy często próbują kontaktu telefonicznego lub przez komunikatory. Podając się na przykład za pracownika pomocy technicznej, funkcjonariusza publicznego lub przedstawiciela zaufanej instytucji, próbują nakłonić seniora do określonych działań - np. zainstalowania podejrzanego programu, udostępnienia zdalnego dostępu do komputera albo przekazania loginów i haseł. Tego typu ataki żerują na niewiedzy ofiary i jej skłonności do ulegania autorytetom. Inną odmianą socjotechniki bywa oszustwo "na adoratora" gdzie przestępca nawiązuje bliską relację przez internet (np. na portalu randkowym), a po pewnym czasie prosi o pożyczkę lub inną pomoc finansową. Również i tu wykorzystywane są emocje (samotność, współczucie), aby skłonić ofiarę do działania. Tego rodzaju ataki potrafią być bardzo skuteczne, jeśli senior nie zachowa czujności.

Powyższe zagrożenia mogą prowadzić do poważnych konsekwencji - od utraty oszczędności i kradzieży danych osobowych (a w konsekwencji także kradzieży tożsamości) po naruszenie prywatności, a nawet problemy emocjonalne wynikające z bycia ofiarą oszustwa. Na szczęście istnieją skuteczne metody, by im zapobiegać. Kluczem jest zwiększenie świadomości oraz stosowanie podstawowych zasad bezpieczeństwa.

Jak unikać zagrożeń w internecie - podstawowe zasady bezpieczeństwa

Aby zminimalizować ryzyko opisanych wyżej niebezpieczeństw, osoby starsze powinny wypracować dobre nawyki związane z bezpieczeństwem online. Oto kilka najważniejszych zasad, których przestrzeganie znacznie zwiększa bezpieczeństwo seniora w internecie:

Edukacja i czujność

Regularne poszerzanie wiedzy o typowych oszustwach ułatwia ich rozpoznawanie i unikanie. Im więcej senior wie o sposobach działania cyberprzestępców, tym szybciej wychwyci podejrzane sygnały. Warto śledzić wiarygodne źródła informacji o zagrożeniach cyfrowych (np. poradniki, serwisy technologiczne) i rozmawiać o nich z innymi, aby stale podnosić swoją świadomość.

Silne hasła i uwierzytelnianie dwuetapowe

Używanie unikalnych, trudnych do odgadnięcia haseł do każdego konta znacznie utrudnia życie hakerom. Ważne, by hasła nie zawierały oczywistych danych (imienia, daty urodzin) i składały się z kombinacji dużych i małych liter, cyfr oraz symboli. Dobrym nawykiem jest również włączenie, gdzie to możliwe, dwustopniowej weryfikacji (2FA), która wymaga potwierdzenia logowania dodatkowym kodem. Dzięki temu, nawet jeśli ktoś pozna hasło, nie dostanie się od razu na konto seniora. Można także rozważyć używanie menedżera haseł, który pomaga zarządzać różnymi silnymi hasłami bez konieczności ich zapamiętywania.

Aktualizacje i ochrona urządzeń

Należy dbać o to, aby system operacyjny, przeglądarka internetowa oraz wszystkie aplikacje były zawsze aktualne. Producenci regularnie wydają poprawki eliminujące wykryte luki bezpieczeństwa, które mogą wykorzystać cyberprzestępcy. Równie istotna jest instalacja programu antywirusowego i firewalla oraz ich bieżące aktualizacje. Takie oprogramowanie ochronne monitoruje komputer lub smartfon, ostrzegając przed wirusami, trojanami czy próbami nieautoryzowanego dostępu. Używanie tylko zaufanego oprogramowania i unikanie pobierania plików z nieznanych źródeł dodatkowo zwiększa bezpieczeństwo urządzenia. Dotyczy to zarówno komputerów, jak i smartfonów czy tabletów gdyż każde urządzenie podłączone do internetu powinno być odpowiednio zabezpieczone. W miarę możliwości należy również unikać korzystania z publicznych, niezabezpieczonych sieci Wi-Fi do logowania się na ważne konta - lepiej poczekać na bezpieczne połączenie lub użyć zaufanej sieci.

Ostrożność w komunikacji

Trzeba zachować zasadę ograniczonego zaufania wobec nieoczekiwanych wiadomości i telefonów. Instytucje finansowe czy urzędy nie proszą przez e-mail ani telefon o podanie haseł, numerów PESEL czy dokonanie pilnego przelewu a jeśli ktoś żąda takich działań, niemal na pewno jest to próba oszustwa. Dlatego nigdy nie wolno przekazywać poufnych informacji osobom, których tożsamości nie da się zweryfikować. W razie podejrzeń co do wiarygodności otrzymanej prośby najlepiej samodzielnie skontaktować się z daną instytucją (np. zadzwonić na oficjalny numer banku) i potwierdzić, czy komunikat jest prawdziwy. Ważne jest też, by nie klikać pochopnie w linki przysłane przez nieznajomych i nie otwierać załączników od podejrzanych nadawców.

Ograniczanie udostępnianych danych

Prywatność w sieci to istotny element bezpieczeństwa. Seniorzy powinni rozważnie dzielić się informacjami o sobie w internecie. Na portalach społecznościowych lepiej unikać publicznego ujawniania adresu zamieszkania, numeru telefonu, informacji o stanie majątku czy planach wyjazdowych - takie dane mogą zostać wykorzystane przez złodziei lub oszustów. W ustawieniach kont warto ustawić jak najwyższy poziom prywatności, tak aby treści osobiste były widoczne tylko dla grona zaufanych osób. Im mniej szczegółowych danych krąży w sieci, tym mniejsze szanse, że posłużą one przestępcom do zaplanowania ataku.

Wsparcie zaufanych osób

Nie warto zostawać samemu z wątpliwościami. Jeśli jakiś e-mail, telefon lub oferta w internecie budzi niepokój, dobrze jest omówić to z kimś zaufanym. Rodzina lub przyjaciele obeznani z technologią mogą pomóc ocenić, czy dana sytuacja wygląda podejrzanie, a także doradzić, jak właściwie postąpić. Wspólne przeglądanie nowych funkcji na komputerze, zakładanie kont czy konfigurowanie ustawień bezpieczeństwa bywa dla seniora cenną lekcją. W grupie raźniej a wsparcie bliskich zwiększa pewność siebie starszej osoby w zetknięciu z cyfrowymi nowościami. Ponadto warto uczestniczyć w lokalnych szkoleniach dla seniorów z obsługi komputera i internetu, jeżeli są dostępne bo ciągła nauka to najlepsza broń przeciw zagrożeniom.

W przypadku podejrzenia próby oszustwa dobrze jest też powiadomić odpowiednie służby (np. policję) oraz ostrzec znajomych gdyż takie działanie może uchronić inne osoby przed padnięciem ofiarą podobnego ataku.

Co zrobić w razie oszustwa lub ataku?

Jeśli dojdzie do sytuacji, że senior padnie ofiarą cyberoszustwa lub ataku (lub ma takie podejrzenie), ważne jest szybkie podjęcie działania. Najważniejsze kroki, które należy wykonać, to:

Powiadomienie banku - Jeśli doszło do przekazania danych finansowych (np. numeru karty, hasła do bankowości) lub wykonania podejrzanej transakcji, trzeba natychmiast skontaktować się z bankiem. Bank może szybko zablokować konto lub kartę, by zapobiec dalszym stratom.
Zmiana haseł - Należy niezwłocznie zmienić hasła do wszystkich kont internetowych, które mogły zostać przejęte (w pierwszej kolejności do poczty e-mail i banku). Nowe hasła powinny być mocne i unikalne, aby utrudnić ponowne włamanie.
Skanowanie urządzenia - Warto jak najszybciej przeskanować komputer (lub smartfon) za pomocą aktualnego programu antywirusowego. Pozwoli to wykryć i usunąć ewentualne złośliwe oprogramowanie, które mogło zostać zainstalowane podczas ataku.
Zgłoszenie na policję - Każdą próbę oszustwa lub cyberataku dobrze jest zgłosić organom ścigania. Należy dostarczyć wszelkie posiadane informacje (np. kopie e-maili od oszustów, numery telefonów, zrzuty ekranu wiadomości) - to pomoże w śledztwie i może uchronić inne osoby przed podobnym atakiem.
Zabezpieczenie dowodów - Nie wolno kasować otrzymanych wiadomości, e-maili czy SMS-ów od oszustów. Warto zachować je (np. zrobić zrzuty ekranu), ponieważ stanowią ważny dowód dla policji i banku.

Pamiętaj: im szybciej zareagujesz, tym większa szansa na zminimalizowanie szkód i uniknięcie poważnych konsekwencji.

Krótkie podsumowanie

W dzisiejszym świecie ostrożność i wiedza są kluczem do bezpiecznego korzystania z sieci. Osoby starsze, choć bardziej narażone na internetowe pułapki, dzięki przestrzeganiu powyższych zasad mogą skutecznie chronić swoje dane i pieniądze. Bezpieczne korzystanie z internetu pozwala osobom starszym utrzymywać wygodny kontakt z bliskimi, załatwiać codzienne sprawy (zakupy, bankowość, teleporady medyczne) oraz cieszyć się rozrywką - wszystko to bez narażania się na niebezpieczeństwo. Stosując się do przedstawionych wskazówek i nieustannie poszerzając swoją wiedzę o nowych zagrożeniach, seniorzy mogą w pełni czerpać korzyści z cyfrowego świata bez obaw o bezpieczeństwo. Nigdy nie jest za późno na naukę, a rozsądek oraz ograniczone zaufanie w sieci sprawiają, że internet staje się sprzymierzeńcem, a nie źródłem zagrożeń nawet dla mniej doświadczonych użytkowników.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Jakie są najczęstsze zagrożenia dla seniorów w internecie?

To przede wszystkim oszustwa (fałszywe loterie, metoda „na wnuczka”, fałszywe inwestycje), phishing (wyłudzanie danych przez e-maile lub SMS-y), wirusy oraz oszustwa na portalach społecznościowych (podszywanie się pod znajomych).

Jak rozpoznać fałszywy e-mail (phishing)?

Fałszywy e-mail często ma nietypowy adres nadawcy, zawiera błędy językowe lub wzbudza presję. Nigdy nie klikaj linków ani nie otwieraj załączników z podejrzanych wiadomości. W razie wątpliwości skontaktuj się bezpośrednio z instytucją, od której rzekomo pochodzi wiadomość.

Jak pomóc seniorowi bezpiecznie korzystać z internetu?

Ucz seniora obsługi komputera od podstaw, przedstaw bezpieczne strony i komunikatory, oraz stale przypominaj o zasadach bezpieczeństwa (silne hasła, ostrożność wobec wiadomości). W razie potrzeby korzystaj z dostępnych kursów dla seniorów.

Czy bankowość internetowa jest bezpieczna dla seniorów?

Tak, jeśli senior używa oficjalnych aplikacji banku, silnych haseł i weryfikacji dwuetapowej. Nigdy nie powinien klikać w linki do logowania z e-maili czy SMS-ów – zawsze należy samodzielnie wpisywać adres banku.

Co zrobić, gdy senior padnie ofiarą oszustwa w sieci?

Natychmiast powiadomić bank (zablokować konto lub kartę), zgłosić sprawę na policję oraz zmienić hasła do wszystkich zagrożonych kont. Zachować dowody (e-maile, wiadomości), które pomogą w dochodzeniu.

Jak unikać zagrożeń w internecie - Poradnik dla seniorów